Эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний сэтгэл зүйн ачаалал, дарамтад ажлын ачаалал, тусламж, үйлчилгээний хүлээгдэл, тоног төхөөрөмжийн хангамж, дүрэм журмын хэрэгжилт, хувийн ашиг сонирхол, мэргэжлийн ялгаа, нас, зэрэг дэв, цалин урамшууллын тогтолцоо, нийгмийн баталгаа, ар гэр, эмнэлэг хоорондын зөрчил зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлж байна. Эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний дийлэнх нь эмэгтэйчүүд ажиллаж, ар гэртээ тавих анхаарал, халамж дутагдаж, цалингийн зээлийн эргэлтэд амьдралаа залгуулж байгаа нь ихээхэн сэтгэл зүйн ачаалал, дарамт болж байна.

Монгол улсын 10000 хүн амд их эмч 31.6, сувилагч 37.5, эмнэлгийн мэргэжлийн болон техникийн бусад ажилтан 24.5 ногдож байна. Эрүүл мэндийн 47429 ажиллах хүчний 1.8% нь удирдах ажилтан, 2.0% нь нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтэн, 3.2% нь эм зүйч, 20.2% нь их эмч, 23.9% нь сувилагч, 15.6% нь эмнэлгийн мэргэжлийн болон техникийн боловсролтой ажилтан эзэлж байна. Эрүүл мэндийн салбарын ажилчдын сарын дундаж цалин 571,571 төгрөг байгаа бол анхдагч шатлалд ажиллаж байгаа ажиллах хүчний сарын дундаж цалин 520,984 төгрөг, хоёрдогч шатлалд 563,319 төгрөг, гуравдагч шатлалд 614,305 төгрөг, эрдэм шинжилгээний байгууллагад 614,305 төгрөг, удирдах байгууллагад 544,209 төгрөг тус тус байна.

Судалгаанд 21 аймгийн эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэн, эрүүл мэндийн байгууллагуудын амбулаториор үйлчлүүлэгч, хэвтэн эмчлүүлэгч 50743, нийслэлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын амбулаториор үйлчлүүлэгч, хэвтэн эмчлүүлэгч 29566, нийт 80390 хүн хамрагдсан байна. Байгууллагуудаас ирсэн тайлангаас боломжит бүх үр дүнгүүдийг авч нэгтгэн дүгнэхэд амбулаторын нийт үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин 78.4%, хэвтэн эмчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамжын түвшин 82.2%, эмч, эмнэлгийн ажилчдын сэтгэл ханамжын түвшин 76.9% байна.

Судалгаанд ЭМСЯ-ны харьяа 10 эрүүл мэндийн байгууллагаар үйлчлүүлсэн 1596 хэвтэн эмчлүүлэгч, 1490 амбулаторын үйлчлүүлэгч, нийт 3087 хэрэглэгч хамрагдлаа. Судалгаанд хамрагдсан 3087 хэрэглэгчийн 38.4% эрэгтэйчүүд, 61.6 хувь нь эмэгтэйчүүд дийлэнх нь 20-49 насныхан буюу 62.3% байна. Нийт оролцогчдын 55.2 хувь нь тухайн эмнэлгээр анх удаа үйлчлүүлсэн, 44.8% нь 2 ба түүнээс дээш удаа үйлчлүүлсэн хүмүүс байна.

Импортын антибиотик эмийн үнэн бодит дүнг үндэслэн эмэнд нянгийн дасал үүсэхээс сэргийлэх, нянгийн тэсвэржилтийг хянах, мэдээлэл цуглуулахад болон нянгийн эсрэг үйлчлэл бүхий антибиотикийн хэрэглээнд өндөр хөгжилтэй орнуудын эмчилгээний идэвхи сайтай антибиотик импортлох бодлого барьж ажиллах бодит мэдээлэлтэй болно.

Төлбөрийг нь төр хариуцан амбулаториор эмчлэх өвчний эмчилгээний жагсаалтанд сүрьеэ, сэтгэцийн эмгэг, хорт хавдарын III, IV-р үеийн хөнгөвчлөл эмчилгээ, чихрийн шижин зэрэг 14-н өвчиний үеийн 41 нэр төрлийн эм бэлдмэлүүд орсон байна. Төлбөрийг нь төр хариуцан амбулаториор эмчлэх өвчнийг судалгаанд хамруулсан эмнэлгүүдэд сүүлийн гурван жилээр авч үзэхэд нийт 17566 өвчтөн эмчлэгдэж, үнэ төлбөргүйгээр 890,037,243.12 төгрөгний эм олгосон байна. Харин эрхтэн шилжүүлэн суулгасны дараах болон гемофилийн эсрэг эмчилгээ өвчлөлийн тохиолдол бүртгэгдээгүй байна.

Эрүүл мэндийн байгууллагуудад ашиглаж байгаа эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн ихэнх хувийг БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн эмнэлгийн тоног төхөөрөмж эзэлж байгаа бөгөөд 2010 оны судалгаатай харьцуулахад энэ тоо 8%-иар өссөн байна. Хангалтын байдлыг харахад сүүлийн 5 жил буюу 2010-2015 оны хооронд үйлдвэрлэгдсэн эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн 53%-ийг, ашиглалтад орсон нь 56%-ийг эзэлж байгаа нь эмнэлгийн тоног төхөөрөмж ихээхэн шинэчлэгдэж байгааг харуулж байна.

Бүх түвшинд боловсон хүчний сургалт, цалин, хөлс, албан тушаал ахих боломж зэрэгт онцгой анхаарахгүйгээр ЭММТ-г сайжруулах боломжгүй юм. Үндэсний түвшинд мэдээний чанарыг хянах, дүн шинжилгээ хийх ур чадвартай тархвар зүйчид, статистикчид, хүн амзүйчид шаардлагатай. Харин орон нутгийн түвшинд эрүүл мэндийн мэдээллийн ажилтнууд мэдээ цуглуулах, тайлагнах, дүн шинжилгээ хийх асуудлыг хариуцна. Судалгаанд хамрагдагсадаас ажлаа гүйцэтгэхэд бэрхшээл буй талаар авсан асуумжаар нийт эмч мэргэжилтнүүдийн 94 хувь нь ямар нэгэн бэрхшээлтэй, зөвхөн 4 хувь нь бэрхшээл байхгүй гэж хариулсан байна.

Манай улсад нийт жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд TORCH халдварын тархалт тодорхойгүй, ургийн хөгжлийн гажиг илэрсэн жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дунд судалгаа хийгдээгүй, ялангуяа хөгжлийн гажигтай төрсөн нярайд TORCH халдварын эрсдэл байсан эсэхийг тогтоогүй зэргээс шалтгаалж, TORCH халдварын тохиолдлыг бүрэн автомат анализаторын аргаар тодорхойлов.

Нярайн сонсголын скрининг, оношилгоо батлах, эмчлэх, хянах дэвшилтэт арга технологийг цогц байдлаар үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлэх, энэ чиглэлд эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэнг чадавхжуулах, бүх мэдээллийг нэгтгэх, эргэн хянах, скринингийн үе шатыг хянах, алдаа дутагдлыг залруулах, хүүхдийн сонсгол бууралт, дүлийрэлтийн судалгаа, нотолгоонд суурилсан тогтолцоо бий болгох шаардлага тулгарсан

Нярайн сонсголын скрининг, оношилгоо батлах, эмчлэх, хянах дэвшилтэт арга технологийг цогц байдлаар үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлэх, энэ чиглэлд эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэнг чадавхжуулах, бүх мэдээллийг нэгтгэх, эргэн хянах, скринингийн үе шатыг хянах, алдаа дутагдлыг залруулах, хүүхдийн сонсгол бууралт, дүлийрэлтийн судалгаа, нотолгоонд суурилсан тогтолцоо бий болгох шаардлага тулгарсан

“Эх яагаад эндэв" судалгааны итгэмжит лавлагааны аргыг хэрэглэсэн дэлхийн бусад улс орнуудын туршлагаас үзэхэд энэхүү судалгааны үр дүн, зөвлөмжийг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нэгж байгууллагаас эхлээд үндэсний хэмжээнд зөв хэрэглэснээр эхийн эндэгдлийг амжилттай бууруулах боломжтой нь нотлогдсон.

Хүн амын суурьшлын асуудлаар 1996 онд Стамбул хотод болсон НҮБ-ын II бага хурлаас нутаг дэвсгэрийн тогтвортой хөгжлийг хангахад бүс нутгийн хөгжлийг тууштай хэрэгжүүлэхийг тухайн улс орнуудын Засгийн газруудын хүлээх үүрэг гэж тодорхойлсон.

Хүн амын суурьшлын асуудлаар 1996 онд Стамбул хотод болсон НҮБ-ын II бага хурлаас нутаг дэвсгэрийн тогтвортой хөгжлийг хангахад бүс нутгийн хөгжлийг тууштай хэрэгжүүлэхийг тухайн улс орнуудын Засгийн газруудын хүлээх үүрэг гэж тодорхойлсон.

Олон улсын жишгээр авч үзвэл, манай улсын хүн амын амьдрах тохиромжтой орон зай, тааламжит орчинг өөрийн хөгжиж ирсэн онцлог, газар нутгийн нөөц, баялаг, байгаль, цаг уурын өвөрмөц нөхцөлтэй уялдуулан, цаг хугацааны хүчин зүйлийг харгалзан тодорхойлох, энэ үндсэн дээр нийгэм, эдийн засгийн ойр ирээдүйн хөгжил, соёлын түвшинг илэрхийлэх, нийгмийн дэвшилд идэвхитэй нөлөөлөх бодит үр дагавар бүхий нутаг дэвсгэрийг зохион байгуулах, хүн амыг зохистой байдлаар нутагшуулах төслийг боловсруулж, төрийн бодлогын түвшинд авч үзэн хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлага гарсаар байна.

Нярайн тусламж, үйлчилгээтэй холбоотой бодлого, хууль эрх орчин хангалттай бүрдсэн байна. Эрх зүйн орчин нь давхцсан санаа ихтэй, санхүүжилт тодорхой бус байна. Нялхсын эндэгдлийн тэргүүлэх шалтгаанд дутуу нярай, ургийн бүтэлт, төрөлхийн хөгжлийн гажиг орж байна. Энэхүү шалтгаанд эхийн эрүүл мэнд, нийгмийн байдал, эрүүл мэндийн байгууллагын хяналтын чанар шууд хамааралтай байна. Нярайн амь тэнссэн үеийн сэхээн амьдруулах тусламж үйлчилгээг энэ чиглэлээр мэргэшээгүй эмч, мэргэжилтэн үзүүлж, нярайн эмчийн мэргэшсэн тусламж хүрэлцэхгүй байгаа нь эндэгдлийн нэг шалтгаан болж байна.