Үйлчилгээний чанар хүртээмж, ашиг сонирхол, сэтгэл ханамж

Говьсүмбэр аймгийн Засаг даргын тамгын газар, Аймгийн хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар нь Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны харъяа Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институт (ХНХСИ)-ээс боловсруулсан “Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн үзүүлэлт тооцох аргачлал”-ын дагуу өөрийн аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн судалгааг зохион байгуулж, судалгааны үр дүнг аймаг, орон нутгийн бодлого, хөтөлбөртөө ашиглах боломжийг бий болголоо.

БАЯН-ӨЛГИЙ АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН СИСТЕМИЙН ДИНАМИК ЗАГВАР

д 1990 оноос хойших Төв аймагт нүүдэллэн сууршиж буй Казах угсаатны гарал угсаа, нүүдэллэн ирсэн түүхийг, одоогийн амьдарлын хэв маяг болон Наурызын баярын ёс заншилаар дамжуулан Казахын ард түмний ёс заншил нь уламжлагдан хадгалагдаж байна уу, халх болон бусад угсаатны соёлтой уусан нэгдэж байна уу гэдгийг тодруулах зорилгоор Төв аймгийн Батсүмбэр сумын Казак иргэдээс судалгаа авсан болно.

Бичээс судалгааны төслийн экспедизийн тайлан

Соёлын салбарын нөхцөл байдлын шинжилгээг хийхдээ холбогдох заавар, аргачлалыг баримтлан боловсруулав.

Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 26 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Засгийн 27 дугаар зүйлийн 27.11 дэх хэсэг, Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын сайдын А/235 тушаал, Засгийн газрын 2018 оны 184 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралт, Соёлын сайдын 2022 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдрийн “Зардал баталж, эрх шилжүүлэх тухай” А/218 дугаар тушаал, Засгийн газрын хэрэгжүүлэх агентлаг Соёл, урлагийн газрын даргын А/42 тоот тушаалыг үндэслэн “Соёлын биет бус өвийн үзлэг, бүсчилсэн судалгаа” -г нийслэлийн 9 дүүрэгт зохион байгуулав.

Монгол Улсын Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 13.1.6 дахь заалт, Монгол Улсын Засгийн газрын 2018 оны 184 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралт “Соёлын биет бус өвийн үзлэг хийх журам”, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын сайдын 2019 оны А/235 тушаал, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Соёл, урлагийн газрын даргын 2022 оны А/ 42 тушаалыг үндэслэн хийгдсэн Соёлын биет бус өвийн үзлэг, бүсчилсэн судалгааны ажлын нэгдсэн дүгнэлт.

Соёлын биет бус өвийн үзлэг, бүсчилсэн судалгааны хүрээнд соёлын биет бус өвийн хадгалалт хамгаалалтын нөхцөл байдал, эерэг болон сөргөөр нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг судлах, тархалтыг тогтоох, үзлэгийн мөрөөр авах арга хэмжээний санал боловсруулахад шаардлагатай мэдээлэл, хэрэглэгдэхүүн цуглуулах

Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.11 дэх хэсэг, 26 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Засгийн газрын 2018 оны 184 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралт, Соёлын сайдын 2022 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдрийн “Зардал баталж, эрх шилжүүлэх тухай” А/218 дугаар тушаалыг үндэслэн “соёлын биет бус өвийн үзлэг, судалгаа” сэдэвт ажлыг Дорнод аймагт зохион байгуулав.

Хоол тэжээлийн дутал, буруу хооллолт нь оюуны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн өсөлт хөгжилт, эрүүл мэндэд шууд болон шууд бусаар нөлөөлөх тул чанартай хийгээд хүртээмжтэй хооллолт чухал. Нөгөө талаас, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд хоол тэжээлийн дуталд өртөх өндөр эрсдэлтэй тул эцэг эх, асран хамгаалагчийн хоол тэжээлийн зөв мэдлэг, дадал их үүрэгтэй байдаг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тухайд сургууль дээрээ хоолны үйлчилгээнд нас харгалзахгүй хамрагдахаар “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай” хуульд 2013 онд заалт орсон хэдий ч 2017 оны 9 сараас төсөв батлагдан хоолны үйлчилгээ эхэлсэн. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 169 оронд сургуулийн хоолны хөтөлбөр хэрэгжиж, хүүхдийн эрүүл мэнд, өсөлт хөгжилт, нийгмийн хамгааллын асуудлыг шийдвэрлэсээр ирсэн бөгөөд Монгол улс 2019 оны 5 сард “Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай” хуулийг УИХ-аар баталсан нь сургуулийн хоолны үйлчилгээний эрх зүйг орчныг бүрдүүлэхэд чухал алхам бөгөөд энэхүү төсөл хуулийн үндэслэл ба хэрэгжилтэнд нөлөө үзүүлснээрээ өндөр ач холбогдолтой болно.

Тус төслийн зорилго нь “Шинжлэх ухааны түлхүүр нэр томьёоны тайлбар толь” –ийг цахим хэлбэрээр боловсруулан судлаачид, олон нийтийн хэрэгцээнд зориулах, цаашид хэрэглэгчдийн санал хүсэлтэд тулгуурлан, иргэдийн оролцоотойгоор дэлгэрүүлэн баяжуулж “Монгол үндэсний нэр томьёоны нэгдсэн сан” үүсгэх суурь нөхцөлийг хангах бөгөөд үүний тулд ШУА-ийн харьяа хүрээлэн, төвүүдийн судалгаанд идэвхтэй хэрэглэгддэг англи, монгол түлхүүр нэр томьёог бүртгэн цуглуулах, оноон тогтоож тодорхойлох, нэр томьёоны стандартад нийцүүлэн шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр боловсруулахад оршиж байсан.

Энэхүү суурь судалгаа нь тогтвортой хөгжлийн тухай дорно дахин хийгээд монголын уламжлалт сэтгэлгээний суурь үзэл баримтлалыг боловсруулах, үзэл суртлын асуудлаар орчин үед өрнө дахинд гарсан эрдэм шинжилгээний бүтээлүүдийг судалж ингэхдээ байгальтайгаа шүтэн барилдах, шинжлэх ухаан ба оюун сэтгэлгээний, ёс журам ба шударга ёсны, мухар сүсэг ба бодит мэдлэгийн, хүмүүнлэгийн болон соёл урлагийн үндэслэлүүдийг боловсруулж төрийн удирдлагад хүргэхэд чиглэсэн билээ.

Төслийн ажлын хүрээнд судлаач эрдэмтдийн баг морфофункциональ онцлогийн иж бүрэн цогц судалгааг явуулах арга зүйн удирдамж боловсруулж, шалгуур үзүүлэлтүүдийг гаргаж, модель загварыг тодорхойлж зөвлөмж гаргав. Өсвөр наснаас эхлэн өндөр зэрэглэлийн бүх насны тамирчдын морфофункциональ бэлтгэлжилтийн иж бүрэн судалгааны арга боловсруулаж, шалгуур үзүүлэлттэй болж, тамирчин тус бүрийн бэлтгэлжилтийн давуу сул талыг илрүүлж, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тогтоож, модель загварыг гаргаж дасгалжуулалтанд ашиглах боломжтой болгов. Цаашид тогтмол давтан судлагааг явуулаж, үр дүнг нь амьдралын хэрэглээ болгох шаардлагатай байгаа талаар зөвлөмж гаргав.

Монгол угсаатны туулийн өгүүлэгдэхүүн (сюжет)-ний зохион байгуулалт дээр үндэслэгдсэн уламжлалт өгүүлэхүүн (мотив)-үүдийг илрүүлэн гаргах үндсэн зорилгоо биелүүлэн Халимагийн тал Жангар, Буриадын тал Гэсэр, Эрэнсэй туульд, Монголын талын судлаачид Алтан гургалдай, Хан Харангуй, Дань хүрэл гэсэн гурван туулийг мотивоор ангилан нэгтгэсэн.

Судалгааны ажилд “Мэргэд гарахын орон” (1740-1742 он) толь бичгийг зохиох болсон түүхэн нөхцөл, уламжлан ирсэн бар хэвлэлийн эхүүд, “Мэргэд гарахын орон”-ны судлагдсан байдал, “Мэргэд гарахын орон” толийн бүтэц, агуулга зэргийг тоймлон багцлан авч үзэв, Номын үндсэн хэсэгт “Мэргэд гарахын орон”-ы 11 аймаг байгаа. Үүнд Төвд-Монгол нэр үгсийн оноолтыг мөр мөрөнд нь үг нэг бүрээр оноож дугаарлаж оруулав.Араас нь зүүлт тайлбар бүхий тухайн аймгийн шинэ үсгийн эхийг хавсаргасав. Энэ нь тухайн аймгуудын үгийн нэрийн оноолтоос гадна тухайн аймгийн агуулгыг харах боломжийг өгч буй юм. Мөн гол нэрийн толгой үгийг тодруулж, нэрийн хэлхээг хийв.