Улаанбаатар хотын өрхийн болон дүүргийн эмнэлэгт яаралтай тусламжийн тасагт ажиллаж байгаа эмнэлгийн мэргэжилтний дөнгөж 7.4% нь үндсэн мэргэжлийн, 3.4% нь төрөлжсөн мэргэжлээр мэргэшиж 48% нь богино хугацааны багц цагийн сургалтад хамрагдаж 23% нь сургалтад огт хамрагдаагүй нь мэргэжилтэй ажиллах хүчин дутагдалтайгаас гадна, эмнэлэг доторх яаралтай тусламжийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа хангалттай түвшинд явагдахгүй байна

Нийт ослын 74,2% нь хот дотор гарч осол босон газруудыг нэрлэсний дотор Өргөө кино театр, Сансар, Яармаг, 3-р эмнэлгийн урд болон баруун талын замд осол 2 удаагийн давтамжтай гарсан бол Хар цэг гэж нэрлэгдэх байрлалд нийт ослын 17,1% нь тохиолдсон нь энэ цэгүүд дээр дээр осол давтамжтай гарсаар буйг харуулж байна. Осол гаргасан автомашины 85,7% нь суудлын, 60% нь Японд үйлдвэрлэсэн, 31,4% нь 42,8% нь 2000-2004 онд үйлдвэрлэснээс харахад 10-аас дээш жил эдэлсэн автомашины осол гарах үзүүлэлт өндөр байна. Нөгөө талаас гаднаас оруулж ирдэг хуучин автомашинууд их байдагтай холбоотой юм.Хохирогчдын 67,8% нь явган зорчигч байсан байна. Осолд өртсөн зорчигчдын 54,3% нь гэмтсэн, 45,7% нас барж тэдний 93,7% нь 24 цагийн дотор нас барсан байна. Гэмтэгсдын 30,7% нь хүнд гэмтсэн нь амилуулах болон анхны тусламж үзүүлэх шаардлага хэрэгцээ өндөр байгааг харуулж байна.

1. Амбулаторт бүртгэгдсэн глауком 2003 онд 1075 тохиолдол бүртгэгдэж 5мл-ээр савлагдсан 8794 ширхэг нүдний дусал шаардлагатай байсан бол 2013 онд нийт 4997 өвчлөл бүртгэгдэж 5мл-ээр савлагдсан 30558 ширхэг болж өссөн байна. 2020 он гэхэд амбулаторт нийт 7789 өвчлөл бүртгэгдэж 5мл-ээр савлагдсан 62473 ширхэг нүдний дусал хэрэгцээтэй болох төлөв харагдаж байна. 2. Энэлгүүд төр хариуцах эмийн төсөв хүрэлцдэггүйгээс төлбөрийг төр хариуцан амбулаториор эмчлэх глауком өвчний үед хэрэглэх нүдний дуслыг тендерийн эмийн захиалгад оруулж авдаггүй өвчтөнүүд өөрсдөө худалдан авч хэрэглэж байна. 3. Нүдний даралт ихсэх өвчний үед төр хариуцах пилокарпин болон тимололын үнэ хямд, захиалах тоо хэмжээ бага байдгаас тендерийн захиалгад оруулсан ч нийлүүлэх компани байдаггүй байна.

Нийт нас баралт сүүлийн 5 жилд 10 000 хүн амд буурч байгаа ба нас баралтын шалтгаанд зүрх судасны тогтолцооны өвчин, хавдар, өвчлөл ба гадны шалтгаан, хоол боловсруулах, амьсгалын тогтолцооны эмгэг нас баралтын тэргүүлэх 5 шалтгаан болж байна. Хүүхдийн /0-19 нас/ хоног болоогүй нас баралтын шалтгаанд перинаталь үед үүсэх зарим оёг, өвчлөл ба гадны шалтгаан, төрөлхийн гажиг хөгжил, насанд хүрэгчдэд тархины цус харвалт , элэгний ширэгдэл ба хатуурал, архины зүйлийн осолт хордлого, осол гэмтэл, инсулин эрхшээлт чихэрт шээрэн, элэг ба элгэн дэх цөсний сувгийн өмөн, зүрхний цочмог цус хомсрол, ишеми өвчин зэрэг нь зонхилох шалтгаан болсон байна.

Сүүлийн 10 жилд веб болон сэтгүүлд уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр нийтлэгдсэн 145 эрдэм шинжилгээний бүтээл байгаагаас эмнэлзүйн судалгаа (9%) болон тогтолцооны судалгаа (5%) харьцангуй бага хийгдэж байна. Мөн эксперт томилон эрдэм шинжилгээний бүтээлүүдэд үнэлгээ хийхэд эмнэлзүйн судалгааны товчлол (61.6 оноо), өгүүлэл (78.9 оноо) хамгийн бага оноо авсан нь эмнэлзүйн судалгаа хангалтгүй хийгдэж байгааг харуулж байна. Харин үнэлгээ хийсэн үзүүлэлтээр нь авч үзэхэд эрдэм шинжилгээний бүтээлүүдийн материал аргазүй, үр дүнгийн хэсэг, хэлцэмж, дүгнэлт нь бусад үзүүлэлтээс доогуур түвшинд бичигдэж байна.

• Судалгаанд хамрагдсан нийт ажилтан, албан хаагчдийн дийлэнх нь угтах, лавлагаа мэдээлэл өгөх үйлчилгээний соёлд 83.1%, ажилтан албан хаагчдын хувцаслалт, хувийн соёлд 79.7%, ажлын байрны чийрэгжилт, алжаал тайлах нөхцөлд 78.2%, хэлтсийн 73.4%, алдаа эрсдэлгүй ажиллах чадварт 71.3%, удирдлагын удирдах арга барил, манлайлах ур чадварт 61.7% -ийн буюу хамгийн их сэтгэл ханамжтай байна. • Судалгаанд хамрагдсан нийт ажилтан, албан хаагчдийн дийлэнх нь ажлын байранд дээр суралцах, хөгжих боломжид 60.7%, байгууллагын соёлын бусдаас ялгарах давуу тал, дүр төрхөд ( имиж ) 51.7%, ажлын гүйцэтгэлийн үнэлгээ, нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс олголтонд 50.0%, шагнал урамшууллын тогтолцооны ил тод, шударга байдалд 47.6%-ийн хамгийн бага сэтгэл ханамжтай байна.

Түргэн тусламжийн тусламж, үйлчилгээг 769 ажиллах хүчин гүйцэтгэж байна. Түргэн тусламжийн дуудлага, ялангуяа осол гэмтлийн дуудлага жил бүхэн нэмэгдэж байгаа боловч ажиллах хүчний өсөлт бага байна Дуудлагаар очиход жилд дунджаар 2346 хүн дуудлага очихоос өмнө нас барж байгаа бол зам тээврийн ослын 3.7% нь дуудлага очихоос өмнө нас бардаг байна. Жилд дунджаар 80000 гаруй мянган алсын дуудлагад, 600000 гаруй мянган ойрын дуудлагад үйлчилж байгаа ба жил тутам дуудлага хүлээж аваад гарсан хугацаа буурсан сайн тал байна. Хүн амын тооны өсөлт 100000-аас дээш болон, 40000-аас доош хүн амтай тохиолдолд нөлөөлж байгаа бол 50000-90000 хүн амд тооны хамаарал бага байна. Яаралтай түргэн тусламжийн үйлчилгээнд сумын эрүүл мэндийн төв хамгийн өндөр, дүүргийн эрүүл мэндийн төв хамгийн бага зардал гаргаж байна. Яаралтай түргэн тусламжийн багийн чадавхи, тээвэрлэлтийн асуудал, эмч, мэргэжилтний ачаалал, технологийн дэвшил асуудал дагуулсаар байна.

Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн чиглэлийн бодлого, хууль эрх зүйн орчинд нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн эм, хэрэгслийн түгээлт, хангамж, санхүүжилтийн талаар нэг санаа, нэг утга агуулга олонтоо давтагдаж байна. Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн чиглэлээр зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтад орсон эм, бэлдмэлд үнийн хөнгөлөлт үзүүлдэг эрх зүйн орчин бүрдэж, 2015 оноос нөхөн үржихүйн 7 нэр төрлийн эм, бэлдмэлд үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх юм байна.

Монгол улсад магадлан итгэмжлэлийн тогтолцоо бий болсноор эрүүл мэндийн байгууллагуудын чанарыг сайжруулах эрмэлзлэлийг тодорхой түвшинд бий болгосон байна. Цаашид магадлан итгэмжлэлийг бие даасан байгууллагаар гүйцэтгүүлж, удирдлага зохион байгуулалтын хувьд шинэчлэл хийхээр салбарын түвшинд төлөвлөж байгаа нь энэхүү тогтолцоог олон улсын жишгээр хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Манай улсын хувьд магадлан шинжлэх үйл ажиллагааг хөндлөнгийн үнэлгээ байлгах үүргийг шинжээч нар гэрээгээр гүйцэтгэх хэлбэрээр хүлээж байна. Тухайлбал, сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн шинжээч нар үйл ажиллагаа, санхүүжилтийн талаар тухайн эрүүл мэндийн байгууллагатай холбоогүй, ашиг сонирхлын зөрчилгүй болохоо илэрхийлж, баталгаа өгөх гэх мэт хөшүүргүүдийг хэрэглэж байна. Шинжээч нарын сонгох шалгуур нь мэргэжлийн ур чадварын хувьд бусад орнуудтай адил боловч багшлах, сургах ур чадварын шалгуур хэрэглэхгүй байна.

Байгууллагын өөрчлөлтийн тэргүүлэх чиглэл нь хүний нөөцийн удирдлага, инноваци- мэдлэгийн менежментийг түлхүү хөгжүүлэхээр байна. Байгууллагын зохион байгуулалтын удирдлага, зан үйл, соёл, бүтээмж, чанар, гүйцэтгэл давуу тал илүүтэй байна.

Монгол улсын хэмжээнд 228 өрхийн эрүүл мэндийн төв, 271 сумын эрүүл мэндийн төв, 39 сум дундын эмнэлгийн 10574 эмч, ажилтан тусламж, үйлчилгээ үзүүлж байна.

Судалгаанд төв эмнэлэг, тусгай мэргэжлийн төвүүдийн амбулаториор үйлчлүүлсэн 1018 үйлчлүүлэгч, хэвтэн эмчлүүлсэн 295 үйлчлүүлэгч, нийт 1313 үйлчлүүлэгч, тухайн агшинд ажиллаж байсан 1493 эмч, эмнэлгийн ажилчид хамрагдсан. • Эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүй, үйлчилгээний соёлд ЭМЯ-ны харьяа эмнэлгүүдийн амбулаториор үйлчлүүлэгчид 84,6%-ийн, стационараар үйлчлүүлэгчид 89,6%-ийн сэтгэл ханамжтай гарсан байна. Харин НЭМГ-ын харьяа эмнэлгүүдийн хувьд амбулаториор үйлчлүүлэгчид 72,7%-ийн, стационариар үйлчлүүлэгчид сэтгэл ханамж 88,3%-тай байна. Эмч, эмнэлгийн ажилчдын хувьд ЭМЯ-ны харьяа эмнэлгүүдэд 86,9%-ийн, НЭМГ-ын харьяа эмнэлгүүдэд 81,3%-ийн сэтгэл ханамжтай байгаа нь амбулаториор үйлчлүүлэгчдийн хувьд стационариар үйлчлүүлэгчдээс сэтгэл ханамж доогуур байгаа нь харагдаж байна

Судалгаанд 21 аймаг, Улаанбаатар хотын 9 дүүрэг, ЭМЯ-ны харьяа 14 байгууллагын удирдах ажилтан 912 хүн хамрагдав. Удирдах ажилтны мэдээний санг аймаг, дүүрэг, ЭМЯ-ны харьяа байгууллагаар нэгтэн үүсгэсэн. Судалгаанд хамрагдсан нийт удирдах ажилтны 79.1% -ийг эмэгтэйчүүд эзэлж, 41-50 насныхан дийлэнх нь байна. Удирдах ажилтны дийлэнх нь 3 жилийн удирдах ажлын туршлагатай, 56.4% нь удирдлагын чиглэлээр мэргэшээгүй, сургалтад хамрагдаагүй байна. Ялангуяа аймгийн эрүүл мэндийн салбарын удирдах ажилтны дийлэнх нь сургалтад хамрагдаагүй байна. Удирдлага, эрүүл мэндийн удирдлагын сургалтын хэрэгцээ өндөр байна. Ялангуяа байгууллагын хөгжил, соёл, хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, төлөвлөлт, зохион байгуулалтын удирдлагаар суралцах хэрэгцээ илүү байна

Судалгаанд оролцсон иргэдийн дийлэнх хувь нь лавлагаа төвүүдээр дүгнэлт гаргуулсан гэсэн ба цөөн хувь нь хувийн эмнэлэг, дүүргийн нийгмийн эрүүл мэндийн төвүүдийг нэрлэжээ. Иргэдийн 54.9% нь Эрүүл мэндийн сайдын 2011 оны 107, 2013 оны 313 дугаар тушаалаар Монголд эмчлүүлэх боломжгүй өвчний жагсаалтад орсон оношилгоо, эмчилгээний чиглэлээр гадаадад эмчлүүлэх хэрэгцээтэй гэсэн бол 190 иргэн бусад шалтгаанаар оношилгоо, эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай гэсэн байна. Иргэд гадаадад оношлуулах, эмчлүүлэх бодлого, эрх зүйн орчныг сайжруулах, эрүүл мэндийн аялал, зуучлал, эрүүл мэндийн лизинг, технологийг хөгжүүлэх, эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний ур чадвар, хариуцлагыг сайжруулах замаар Монголдоо эмчилдэг болох хэрэгцээ шаардлага байгааг онцолж байна.

Эрүүл мэндийн салбарт дийлэнх нь эмэгтэйчүүд ажиллаж, насны хувьд жил ирэх тутам залуужих хандлага ажиглагдаж байна. Хүн амын 54.1% хөдөө орон нутагт амьдарч, эрүүл мэндийн нийт ажиллах хүчний 48.6%, их эмчийн 37.7%, сувилагчийн 49.5% нь хөдөө аймагт байршиж байна. Улаанбаатар хотод хүн амын 45.9% нь амьдарч, ажиллах хүчний 51.4%, их эмчийн 62.3%, сувилагчийн 50.5% нь байршиж байна. Монгол улс 10000 хүнд ногдох их эмчийн тоогоороо дэлхийн болон олон улсын дунджаас 2.1 дахин, сувилагч эх баригч 1.1 дахин өндөр байна. Харин шүдний эмч 0.8 дахин, нийгмийн эрүүл мэндийн ажилтан 1.5 дахин бага байгаа бол эм зүйч 1.6 дахин өндөр байна.

Энэхүү “Хэрэглэгчийн үнэлгээ” судалгааны ажлыг, ШШГЕГ-ын захиалгаар Хууль судлал хөгжлийн төв ТББ Монгол Улсын Засгийн газрын 2020 оны 206 дугаар тогтоолоор баталсан “Бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилт болон захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх нийтлэг журам”-ын дагуу Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн 302 дугаар тушаалын 2 дугаар хавсралтаар баталсан “Хэрэглэгчийн үнэлгээний ерөнхий удирдамж”-ийг удирдлага болгон 2021 оны 11 дүгээр сарын 23-аас 12 дугаар сарын 23-ны хооронд гүйцэтгэв.